Tuinontwerp tips

aan de woningen in de duinen, op de Utrechtse heuvelrug of in het Zuidlimburgse landschap. Maar ook de tuinen van dijkwoningen hebben vaak een hoogteverloop waar een tuinontwerper zijn creativiteit op los kan laten.
Het goed overbruggen van hoogteverschillen rond een woning is een kunst op zich! Trappen moeten goed beloopbaar zijn; hellingen en taluds mogen niet te stijl zijn en regelmatig belopen paden mogen ook niet de oorzaak zijn van winterse glij- en valpartijen. Hoe kunt u hier, bij een tuinrenovatie of tuinaanleg, goed mee omgaan?
Hoogteverschillen kunnen functioneel overwonnen worden door het maken van een trap of door het maken van een flauwe helling en we gaan hier wat dieper op in.



Een trap maken
Als vuistregel voor het maken van een trap wordt de zogenaamde 'trapformule' gebruikt: 2x de optrede + 1x de aantrede = 57 – 63 cm.
Wanneer een traptrede een hoogte heeft van 18 cm dan is de ideale aantrede tussen de 21 en 27 cm. Bij een optrede van slechts 12 cm is de ideale aantrede 33 tot 39 cm. Een lagere trede is niet gewenst in verband met het risico op struikelen. Het bouwbesluit voor nieuwbouwwoningen geeft een maximale hoogte van 18.5 cm voor de optrede en een minimale breedte van 22 cm. In de praktijk worden in tuinen toch vaak trappen gemaakt met een hoogte tot 20 cm.



In het tuinontwerp is de plaats van de trap natuurlijk een belangrijk gegeven. Allerlei vragen en keuzemogelijkheden passeren de revue. Wordt de trap in de hartlijn van de openslaande tuindeuren gemaakt? Maken we een extra brede trap of maken we twee smallere trappen? Hoe breed wordt het terras voordat de eerste trede begint? Wat voor vorm krijgt de trap? Wordt de trap opgesloten door muurtjes of niet? Is er sprake van een hoofdtrap en een 'dienst'trap bij de keukendeur zodat een route in de tuin kan ontstaan? Wat voor materiaal gebruiken we voor het maken van een trap?
Het is voor een tuinontwerper bijna onmogelijk om een goed tuinontwerp te maken zonder een goed beeld te hebben van de bouwstijl en architectuur van de woning en van de verschillende hoogtepeilen in het terrein. Daarom worden ,voordat een tuinontwerp wordt gemaakt, de aanwezige hoogteverschillen ingemeten met behulp van een waterpasinstrument. Moderne waterpastoestellen werken met een laser die een veel nauwkeuriger resultaat geven dan met de 'oude' waterpastoestellen maar deze extra nauwkeurigheid is meestal in tuinontwerpen niet bruikbaar.Deze inmeting is van belang om het aantal gewenste treden te kunnen uitrekenen of om de meest ideale hellingshoek van de taluds te kunnen bepalen.

Vroeg nadenken over tuintrappen
De mooiste tuintrappen zijn vaak trappen die, qua vormgeving en materiaalgebruik, passen bij de sfeervolle gevels van de woning. In een jaren-dertig woning zou dit echt metselwerk mogen zijn met misschien een trede afwerking van mooie natuursteen. Uiteraard is het fraai om hiervoor dezelfde natuursteen te gebruiken als de natuursteen van het terras.
Een nadeel van gemetselde trappen zijn vaak de bouwkosten van het metselwerk. Vooral wanneer tuintrappen na voltooiing van de bouw gerealiseerd moeten worden kunnen de kosten van de aanleg flink oplopen. Denkt u maar eens aan extra kosten voor het storten van een betonfundering, de metselaar, de voeger en de kitter die speciaal voor dit meerwerk terug moeten komen.
Het is dus verstandig, bij nieuwbouw, al in een vroeg stadium na te denken over de integratie en de look-and-feel van de verschillende trappen zodat de aanleg ervan al in het bouwbudget en in het bouwbestek meegenomen kan worden.

Standaard trapelementen
Een mooi resultaat om een hoogteverschil te overwinnen is het toepassen van bloktreden. Een bloktrede heeft meestal een lengte van 100 cm, een breedte van 35 cm en een hoogte van 15 cm. Dit betreft vooral bloktreden van verschillende natuursteensoorten.

Massieve bloktreden worden ook van beton gemaakt. Deze bloktreden zijn ook vaak 100 cm lang, hebben een breedte van 37 of 40 cm en een hoogte van 15 of 20 cm. Halve bloktreden en hoekstukken bestaan ook maar dan vaak alleen in antracietgrijs. Antraciet is de meest toegepaste kleur en het best verkrijgbaar.
Een nadeel van bloktreden is het gewicht. Voor een doe-het-zelver zijn deze bloktreden al snel te zwaar en kan beter gekozen worden voor traptrede-elementen in een stapelbare L-uitvoering. Deze elementen zijn 100 cm lang, 40 cm breed en 15 cm hoog. De keuze in kleur is ook vrij beperkt namelijk in grijs, roodbruin en antracietgrijs. Aandachtspunt van trappen gemaakt van L-elementen is een nette afwerking van de zijkant. Een opsluitband van hetzelfde materiaal als de traptreden kan in dit geval fungeren als trapwang.
Betonnen bloktreden hebben vaak, maar niet altijd, een oud-hollandse look. De treden vertonen wat oneffenheid en onregelmatige gaatjes de bloktreden extra charme geven. Door deze uitstraling zijn deze bloktreden uitstekend te combineren met oud-hollandse tegels en gebakken klinkers.

Andere mogelijkheden
Trappen zijn ook te maken van bijv. vlonderhout. Wel moet dan, vanwege de kans op gladheid, goed afgewogen worden of de keuze van het materiaal op die specifieke plaats wel gewenst is. Bij een vlonder aan het water is vaak logisch om ook de trap hiervan te maken. Een hoogteverschil naar de voordeur overwinnen met een houten trap is niet aan te raden zeker niet wanneer deze trap vaak gebruikt wordt. Wij kennen allemaal het effect van een spekgladde spoorbiel!

De laatste jaren worden ook tuintrappen van metaal gemaakt; vooral van verzinkt staal (laspersroosters), traanplaat, cortenstaal en roestvaststaal (rvs). In combinatie met een dito vijverrand of mooie architectonische details kan dit zeker een meerwaarde betekenen voor de eenheid tussen de woning en de tuin.

Aandachtspunten
Denkt u eraan dat de grasmaaier zonder veel problemen vanuit de tuinschuur het zal moeten kunnen bereiken? Een flauw grastalud wat hoogteverschillen overbrugt kan zowel voor het maaien als in de aanlegkosten voor een oplossing zorgen.

Een fietsberging in de achtertuin zal voor kinderen goed bereikbaar moeten zijn zonder dat zij al teveel moeilijke capriolen uit moeten halen. Soms wordt naast een trap een rij tegels gestraat waarlangs de fiets geleid kan worden.
Een ander punt van aandacht zou het hoogteverschil kunnen zijn tussen uw tuin en de tuin van de buren. Deze hoogteverschillen kunnen aanleiding zijn voor het afkalven van grond en wateroverlast in het lager gelegem deel. Zo komen we terecht bij een ander aspect van hoogteverschillen namelijk: Grondkeringen.



Grondkeringen
Een grondkering is een bouwkundige constructie die er voor zorgt dat het verschil in maaiveldhoogte aan beide zijden wordt overwonnen. Als grondkering kan gekozen worden voor een gemetselde constructie (een tuinmuur), een gestapelde constructie (stapelblokken of oude tegels), een gestorte constructie (beton), of een houten damwand. Ook combinaties zijn mogelijk om een hoogteverschil te overwinnen.
De goedkoopste manier van (zelf)een grondkering maken is een stapelconstructie van oude gebroken of geknipte trottoirtegels. Deze stapelmuren worden met een iets naar binnen hellende hoek gemaakt waarbij de tegels met een steenlijm, en elkaar overlappend, verwerkt worden. Vooral voor low-budget tuinen of voor natuurlijk ogende tuinen kan dit dé oplossing zijn.
Een andere oplossing om een hoogteverschil te overwinnen is gebruik te maken van stapelblokken van natuursteen of beton. Deze stapelblokken zijn in allerlei afmetingen, vormen en kleuren te krijgen. Sommige betonfabrieken produceren stapelblokken met een speciale vorm waarmee ook gebogen vormen te maken zijn.

Relatief goedkoop is ook het toepassen van betonnen L- elementen of U-elementen. De laatste wordt dan meestal op de kant geplaatst met de open zijde, afhankelijk van het ontwerp, naar binnen of buiten gekeerd. Een L-element wordt altijd geplaatst met de voet naar het hoger gelegen tuindeel.

Bij (sterk) gebogen lijnen is het gebruik van een rij betonnen of houten pallisadepalen te overwegen. Denkt u hierbij maar eens aan het ingraven van een trampoline. Gebogen lijnen kunnen ook geaccentueerd worden door het toepassen van metselwerk met een fraaie rollaagafwerking van de metselklinkers.

In tuinen kunnen ook damwanden geplaatst worden om hoogteverschillen op te vangen. Meestal bestaan deze damwanden uit (hard)houten planken met een veer en een groef die stevig met elkaar verbonden worden door een (hard) houten gording of gordingen. De bovenzijde wordt vakkundig afgewerkt met een zgn. (hard) houten deksloof. Een deksloof heeft aan de onderzijde een sleuf die precies over de damwand heenvalt. Afhankelijk van de hoogte van de grondkering, de lengte van de planken en de grondslag kan het wenselijk zijn om de damwand te verankeren en zo te behoeden voor 'omkiepen'. Het is verstandig om hier aanvullend advies over in te winnen en het plaatsen van een dergelijke constructie door een vakman uit te laten voeren.

Metalen damwanden, zoals deze bijvoorbeeld gebruikt worden bij tunnelbouw, worden in de tuinaanleg niet of nauwelijks gebruikt.
De laatste jaren is het gebruik van steenkorven gevuld met allerlei steensoorten als middel om hoogteverschillen te overbruggen populair geworden. De technische specificaties van de verschillende soorten steenkorven kunnen afwijken. Het is verstandig om na te gaan of de constructie van de steenkorf voldoet aan de gewenste kerende hoogte. In het ernstigste geval kan de steenkorf door het eigen gewicht of door de druk van bovenliggende steenkorven bezwijken en schade veroorzaken.

Tip:
Vergeet niet om achter een grondkering een zanddicht weefsel aan te brengen wanneer er in de keerconstructie kieren zitten. Door deze kieren kan het zand achter de grondkering uitspoelen. Een aangebracht zanddichtweefsel laat wel het water door maar niet het zand/grond achter de constructie.

Taluds
Een talud, afgeleidt van het Franse talus wat 'helling' betekent, is het schuine vlak langs een dijk, een watergang of weg. In de tuin kunnen we ook het schuine vlak tussen twee (min of meer) horizontale vlakken als een talud aanduiden. Een talud mag niet te stijl zijn want anders bestaat de kans dat de grond gaat uitpspoelen of schuiven. Een goed wortelende grasmat of bodembedekkende beplanting kan dit effect verminderen maar nooit uitsluiten.
Een sloottalud wordt meestal uitgevoerd in de verhouding 1 staat op 1.5 of 1 staat op 2. Een beloopbare helling, die niet al te lang is, zal een verhouding moeten hebben van 1 staat op 10 (of meer). Wanneer er geen ruimte is om flauwe hellingen te maken zal de tuinontwerper, uit het oogpunt van veiligheid, moeten kiezen voor op regelmatige afstand geplaatste treden. Tussen de treden kan dan de helling flauwer gemaakt worden
zodat glijpartijen zoveel mogelijk voorkomen worden. Een aangebrachte leuning langs trappen of taluds geeft meestal extra houvast!
Ideeen opdoen en persoonlijk advies
Natuurlijke hoogteverschillen en de middelen om deze hoogteverschillen te overwinnen kunnen, door vormgeving en materiaalkeuze, bijdragen aan de architectonische eenheid tussen woning en tuin.
In De Tuinen van Appeltern, Europa's grootste voorbeeldcomplex kunt u vele creatieve oplossingen bekijken, bedacht door tientallen hoveniers, tuinontwerpers en tuinarchitecten, die waarschijnlijk goed ingepast kunnen worden in het tuinontwerp van uw tuin.

Heeft u naar aanleiding van bovenstaande informatie praktische vragen over de aanleg van deze trappen o f grondkerende voorzieningen dan kunt u in het tuinseizoen ieder weekend terecht bij een Exclusief geselecteerde hovenier of hoveniers in het Tuinadviescentrum op het terrein van De Tuinen van Appeltern. Zij helpen u graag met het realiseren van hoogteverschillen in uw tuin.
Voor persoonlijk advies en 'meedenken' is het ook mogelijk om in het tuinseizoen een betaalde afspraak te plannen met een ervaren tuinontwerper van de Schetsservice van De Tuinen van Appeltern.
Wij wensen u een veilige afstap en mooie hoogteverschillen!

Tekst, illustraties en fotografie: Gilbert de Jong